Η αυτοαντίληψη, οι κοινωνικές προσδοκίες και οι προηγούμενες εμπειρίες διαμορφώνουν την ακαδημαϊκή μας ικανότητα σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ όσο νομίζουμε. Αναλογιστείτε πόσες φορές η σκέψη ότι είστε χαρισματικός σε συνδυασμό με τη θετική αναγνώριση από τους γύρω, σας βοηθάει να υπερνικήσετε δυσκολίες στον εν λόγω τομέα, να αυξήσετε την αυτοπεποίθησή σας και σας οδηγεί να εξερευνήσετε αυτόν τον τομέα διεξοδικότερα και να ρισκάρετε περισσότερο συγκριτικά με άλλους ανθρώπους;
Μια παρόμοια δυναμική έχει πρακτική εφαρμογή και στο σχολείο. Οι μαθητές που θεωρούν εαυτούς ως «έξυπνους» έχουν την τάση να είναι περισσότερο προσαρμοστικοί και να επιδεικνύουν μεγαλύτερη επιμονή στο σχολείο, γεγονός που τους εξασφαλίζει καλύτερες σχολικές επιδόσεις, συνεχίζοντας κατά τον τρόπο αυτό να θέτουν εαυτούς σε καταστάσεις όπου απαιτείται νοητική εργασία και ούτω καθεξής. Η επιτυχία φέρνει ακόμα μεγαλύτερη επιτυχία. Απεναντίας, πολλοί μαθητές απεχθάνονται το σχολείο διότι ένα συνδυασμός παραγόντων τους δημιουργεί από νωρίς την εντύπωση ότι το σχολείο «δεν είναι γι’ αυτούς». Αυτό έχει ως αποτελέσματα να παρουσιάζουν κακές επιδόσεις και να γίνονται αποδέκτες αρνητικής κριτικής, γεγονός που μειώνει περαιτέρω το ενδιαφέρον του μαθητή για το σχολείο καθώς και τις πιθανότητες να ασχοληθεί στο μέλλον με την έρευνα σε κάποιο πανεπιστήμιο.
Προκειμένου να βελτιωθεί η απόδοση και η αυτοεκτίμηση του μαθητή, πρέπει να σταματήσουμε αυτόν τον «φαύλο κύκλο» αποδεικνύοντας ότι η ευφυΐα μπορεί να κερδηθεί και ότι οι μαθητές μπορούν να ελέγξουν την ακαδημαϊκή τους πορεία. Η προσαρμοσμένη μάθηση είναι μια διδακτική μέθοδος που βασίζεται στην παραδοχή ότι η διδακτέα ύλη θα πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε μαθητή. Η συγκεκριμένη μέθοδος είναι το είδος της απεριόριστης τεχνολογίας που ασχολείται με την πρόκληση της αποσαφήνισης των κυκλικών επιπτώσεων της αυτοαντίληψης και των κοινωνικών προσδοκιών, όσον αφορά την ακαδημαϊκή απόδοση των μαθητών.
Η «προσαρμοσμένη μάθηση» είναι ένας όρος που προσφάτως εμφανίζεται ολοένα και πιο συχνά στους κύκλους της εκπαιδευτικής τεχνολογίας. Όταν πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν αλόγιστα αυτή τη φράση, αυτό που στην πραγματικότητα πραγματεύονται είναι η «προσαρμοστικότητα μίας έννοιας», η οποία αξιολογεί πρώτον, την απόδοση του μαθητή κάποια δεδομένη χρονική στιγμή προκειμένου να διαπιστωθεί το επίπεδο κατάρτισης και δεύτερον το βαθμό δυσκολίας του περιεχομένου της ύλης που θα λαμβάνει στη συνέχεια. Όταν κάνω λόγο για προσαρμοσμένη μάθηση, εννοώ ένα σύστημα το οποίο προσαρμόζεται διαρκώς και που ανταποκρίνεται ακαριαία (ή σχεδόν ακαριαία) και σε πραγματικό χρόνο στην απόδοση του κάθε ατόμου καθώς και στη δραστηριότητά του εντός του εκπαιδευτικού συστήματος. Ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί να ανταποκρίνεται σε διάφορες πτυχές της δραστηριότητας του μαθητή (αυτό-προσδιοριζόμενες προτιμήσεις, χρόνος που αναλώθηκε, μοτίβα επιλογών) όπως επίσης και στην απόδοσή του (εάν οι απαντήσεις του είναι σωστές ή λανθασμένες) σε θέματα αξιολόγησης.
Παρακάτω, παρουσιάζονται 5 τρόποι με τους οποίους η διαρκής προσαρμοσμένη μάθηση μπορεί να προωθήσει την ιδέα ότι η ευφυΐα είναι ένα εύπλαστο χαρακτηριστικό γνώρισμα και μπορεί να βοηθήσει κάθε μαθητή και μαθήτρια να ορίσει όπως επιθυμεί την ακαδημαϊκή πορεία.
1) Ρυθμός ανατροφοδότησης. Με την παροχή άμεσης (ή σχεδόν άμεσης) ανατροφοδότησης και τη μείωση του χρόνου μεταξύ αξιολόγησης και ολοκλήρωσης μιας εργασίας, η προσαρμοσμένη μάθηση μπορεί να ελαττώσει το άγχος που σχετίζεται με τις σχολικές εργασίες και να ενθαρρύνει τον μαθητή να μπει στην φιλοσοφία της επαναληπτικής διαδικασίας. Σε κάθε περίπτωση, ούτε η επιτυχία ούτε η αποτυχία είναι τελεσίδικες, η μαθησιακή διαδικασία προσανατολίζεται περισσότερο στην εξερεύνηση και την μακροπρόθεσμη εξέλιξη, παρά στους βαθμούς και στην εξαντλητική μελέτη. Όλα τα παραπάνω μεταθέτουν την έμφαση από το ταλέντο στην προσπάθεια και προωθούν την ιδέα ότι ο καθένας μπορεί να ελέγξει τις δυνατότητές του/της.
2) Επικέντρωση στον στόχο. Επιτρέποντας στον κάθε μαθητή να εστιάσει σε αυτό που έχει περισσότερο ανάγκη να ασχοληθεί σε κάθε δεδομένη χρονική στιγμή, η προσαρμοσμένη μάθηση βοηθάει τους μαθητές να επικεντρωθούν στην μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων τους, αντί να προσπαθούν να τηρήσουν εξωτερικά πρότυπα που είναι ενιαία για όλους χωρίς να υπολογίζουν τις ατομικές ανάγκες και δυνατότητες. Η εκμάθηση αυτού του είδους, τους ενθαρρύνει να αξιοποιήσουν τα βαθύτερα εσωτερικά κίνητρα. Επίσης, η παροχή συγκεκριμένης ανατροφοδότησης και αποτελεσμάτων που εστιάζει στις απαντήσεις που δόθηκαν («μπράβο για τα επιχειρήματα που ανέπτυξες και την τοποθέτησή σου») αντί για τις έμφυτες ικανότητες («είσαι ταλαντούχος συγγραφέας»), είναι ένα μηχανογραφημένο σύστημα προσαρμοσμένης μάθησης που δύναται να βοηθήσει τους μαθητές να αναπτύξουν μια υγιή αντίληψη των ικανοτήτων τους, την αξία του να εργάζεσαι σκληρά και να προσπαθείς, προάγοντας περαιτέρω την ιδέα ότι η ευφυΐα είναι ένα εύπλαστο χαρακτηριστικό.
3) Ευελιξία στην παρουσίαση της ύλης. Εφόσον η προσαρμοσμένη μάθηση ανταποκρίνεται διαρκώς στην απόδοση, τις προτιμήσεις και τη δραστηριότητα του χρήστη, η διδακτέα ύλη μπορεί να αποδοθεί κατά τρόπο που απευθύνεται σε διάφορους τύπους ευφυΐας (γλωσσική, μαθηματική, χωρική κτλ.). Μετά τη διαπίστωση του τρόπου με τον οποίο ο κάθε μαθητής μαθαίνει καλύτερα, ένα σύστημα προσαρμοσμένης μάθησης μπορεί να προβάλλει στον μαθητή ένα βίντεο, σε κάποιον άλλο ένα διάγραμμα ενώ σε κάποιον τρίτο ένα δοκίμιο πάνω στο ίδιο θέμα. Σε ιδανικές συνθήκες, θα υπήρχε η δυνατότητα ο μαθητής να αποκαταστήσει τις αδυναμίες μέσω των δυνατών του σημείων, αφήνοντας το περιθώριο η περιέργεια κάποιου μαθητή σε ένα θέμα, να πυροδοτήσει το ενδιαφέρον του για κάποιο άλλο και συνεπώς να πολλαπλασιαστούν τα θετικά αποτελέσματα της κάθε μαθησιακής εμπειρίας. Όλα αυτά προάγουν το πνεύμα της ενσωμάτωσης στο σχολείο και αποτρέπουν την περιθωριοποίηση των μαθητών σε μαθήματα που αισθάνονται ότι είναι αδύναμοι.
4) Παραγωγικές ευκαιρίες στην κοινωνία. Η προσαρμοσμένη μάθηση μπορεί να βοηθήσει ώστε να οραματιστούμε εκ νέου τον κοινωνικό χώρο της σχολικής αίθουσας, παρέχοντας στους μαθητές ευκαιρίες που γκρεμίζουν την τεχνητή διχοτόμηση μεταξύ «έξυπνων» και «χαζών». Μέσω ενός προσαρμοσμένου συστήματος εκμάθησης, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν στοιχεία αναφορικά με την απόδοση, τον τρόπο εκμάθησης και τις προτιμήσεις των μαθητών, προκειμένου να δημιουργήσουν ομάδες οι οποίες θα αλληλοσυμπληρώνονται σε επίπεδο γνώσεων. Για παράδειγμα, σε μια τάξη Αγγλικών, ο δάσκαλος μπορεί να δημιουργήσει μικρά εργαστήρια των 4 ατόμων και το καθένα απ’ αυτά να αποτελείται από έναν υπεύθυνο «συντονισμού», υπεύθυνο «σχεδιασμού», υπεύθυνο «γραμματικής» και έναν υπεύθυνο για τη «σαφήνεια των στόχων». Οι δάσκαλοι μπορούν επίσης να χρησιμοποιήσουν ένα σύστημα δημιουργίας ευκαιριών για αξιολόγηση μεταξύ των συνομηλίκων, γεγονός που επιτρέπει στους μαθητές να ανταπεξέλθουν στο υλικό που έχουν στη διάθεσή τους (είναι μια παλιά αρχή ότι δεν μαθαίνεις κάτι πραγματικά εκτός εάν το διδάξεις ο ίδιος στον εαυτό σου).
5) Βελτίωση αυτογνωσίας. Η αυτογνωσία είναι σε τελική ανάλυση αυτή που επιτρέπει στους μαθητές να ανακάμψουν από την αποτυχία και να κατανοήσουν ότι η ανεπαρκής απόδοσή τους δεν είναι αντιπροσωπευτική των έμφυτων ικανοτήτων τους αλλά παρανόηση ενός πολύ συγκεκριμένου πράγματος. Παρόλο που η αυτογνωσία είναι φυσικό υποπροϊόν της μάθησης, η προσαρμοσμένη μάθηση μπορεί να παρακινήσει και να επιταχύνει τη διαδικασία εισάγοντας στιγμές «ενίσχυσης» σε στιγμές γνωστικής εργασίας, οι οποίες ωθούν τον μαθητή να αναλογιστεί τη διαδικασία επίλυσης του προβλήματος, υπογραμμίζοντας την έννοια πίσω από την λύση ή περιγράφοντας τη δομή κάποιου συνόλου πληροφοριών. Ακόμα και στην περίπτωση που κάποιος μαθητής τύχει να μαντέψει σωστά μια απάντηση, δεν θα έχει τη δυνατότητα να ολοκληρώσει το μάθημα χωρίς να αποδείξει ότι έχει καταλάβει τη βαθύτερη έννοια. Οποιοδήποτε online πρόγραμμα εκμάθησης μπορεί να επιτύχει στοιχειωδώς τους συγκεκριμένους στόχους, αλλά ένα προσαρμοσμένο σύστημα μπορεί να ενισχύσει τις ικανότητες του μαθητή σε άλλο επίπεδο αξιολογώντας τις απαντήσεις που έδωσε τη συγκεκριμένη στιγμή και παρέχοντας αντίστοιχης δυσκολίας ασκήσεις (και ακόμα μεγαλύτερες ασκήσεις) που να είναι κομμένες και ραμμένες στο στυλ και στην ιδιοσυγκρασία του κάθε μαθητή.
Εκπαιδευτήρια Ε. Μαντουλίδη
Η πρωτότυπη έκδοση του συγκεκριμένου άρθρου δημοσιεύτηκε αρχικά στην ιστοσελίδα Getting Smart (http://www.gettingsmart.com/).
